Szalunek tracony - jak go wykorzystać?

Co jest najlepsze na szalunek?

Wybór najlepszej formy deskowania zawsze uzależniony jest od specyfiki projektu i warunków, w jakich powstaje dany obiekt, jednak w ostatnim czasie coraz większe znaczenie zyskują deskowania tracone. Ich popularność wynika głównie z faktu, że w procesie realizacji nowoczesnych konstrukcji betonowych ważne stają się nie tylko parametry techniczne czy koszt inwestycji, ale również tempo oraz bezpieczeństwo prowadzonych prac. Stosowanie prefabrykowanych elementów, pozostających na stałe w konstrukcji po wypełnieniu mieszanką betonową, przekłada się na znaczną oszczędność czasu i ograniczenie kosztów, ponieważ eliminuje konieczność klasycznego demontażu form. Dodatkową zaletą jest możliwość wykorzystania przyjaznych środowisku materiałów, w tym recyklingowanych, co sprzyja redukcji odpadów i minimalizuje wpływ na otoczenie. Deskowania tracone, dzięki ich zróżnicowanej formie i budowie, mogą spełniać szereg zadań poza samym kształtowaniem betonu, od funkcji nośnych, poprzez izolacyjne, aż po aspekt dekoracyjny. Ich uniwersalność sprawia, że mogą znaleźć zastosowanie w fundamentach, ścianach, stropach czy nawet przy formach krzywoliniowych, takich jak kopuły. W rezultacie, przy uwzględnieniu kilkudziesięciu lat badań oraz doświadczeń praktycznych, deskowania tracone jawią się jako jedno z najbardziej efektywnych rozwiązań w budownictwie monolitycznym. Za sprawą odpowiednio dobranych materiałów i technologii zapewniają nie tylko przyspieszenie realizacji, lecz także gwarantują trwałość konstrukcji i wysokie walory użytkowe, co w dalszej perspektywie przynosi inwestorom wymierne korzyści w postaci zmniejszonych kosztów eksploatacyjnych.

Co to znaczy szalunek tracony?

W odpowiedzi na rosnące potrzeby w zakresie szybkiego i ekonomicznego wznoszenia obiektów z betonu monolitycznego powstała technologia deskowań traconych, stanowiąca alternatywę dla tradycyjnych deskowań rozbieralnych. Kluczowym aspektem procesu budowlanego jest bowiem ograniczenie prac pomocniczych (w tym montażu, demontażu i transportu deskowań), przy jednoczesnym zapewnieniu stabilności formowanego elementu. W efekcie coraz częściej sięga się po rozwiązania, w których elementy formujące stanowią trwałą część konstrukcji lub wymagają jedynie niewielkiego nakładu pracy przy usuwaniu.

Szalunek tracony zatem to tymczasowa konstrukcja kształtująca elementy betonowe, która – w odróżnieniu od tradycyjnych systemów wielokrotnego użytku – może pozostać zintegrowana z gotowym fragmentem budowli. Dzięki temu mieszanka betonowa utrzymywana jest we właściwej pozycji podczas twardnienia, co minimalizuje ryzyko deformacji. Dodatkowo, takie deskowanie może pełnić funkcję nośną lub wspierać izolację cieplną, co czyni je szczególnie przydatnym przy realizacji ścian, fundamentów, stropów czy innych elementów żelbetowych. W praktyce budowlanej jego istota sprowadza się do zapewnienia stabilnego podparcia betonu w fazie początkowego twardnienia, dokładności wymiarowej przy formowaniu, oraz możliwości szybkiego montażu i w wielu przypadkach rezygnacji z demontażu.

Jakie są rodzaje szalunków?

Rozróżnienie systemów szalunkowych można przeprowadzić na podstawie kilku kryteriów, m.in. sposobu użytkowania, konstrukcji czy przeznaczenia. W literaturze przedmiotu [2] spotyka się następujące podstawowe kategorie: szalunki ruchome jedno i wielokrotnego użytku (tradycyjne rozbieralne) oraz szalunki wbudowane (stałe), w tym pustaki betonowe szalunkowe – patrz rys. 1. W kontekście deskowań traconych ważną rolę odgrywają właśnie szalunki wbudowane (zwane też zostającymi w miejscu – stay-in-place), które po wypełnieniu mieszanką betonową stanowią integralną część gotowego elementu.

Co to jest deskowanie tracone?

Pojęcie deskowanie tracone odnosi się do rozwiązań, w których tymczasowa „forma” dla betonu nie podlega dalszemu demontażowi i jest traktowana jako pełnoprawny składnik konstrukcji. Określenie „tracone” wskazuje tu na brak ponownego użycia (jak w przypadku deskowań wielokrotnego użytku). W zależności od zastosowanych materiałów (drewno, metal, beton wibroprasowany) deskowanie tracone może spełniać dodatkowe funkcje, takie jak izolacja cieplna lub akustyczna.

 

Szalunek tracony – zastosowanie
Systemy deskowań traconych charakteryzują się tak wszechstronnym zastosowaniem, że trudno znaleźć element konstrukcji budowlanej, do którego nie mogłyby zostać wykorzystane. Świetnie sprawdzają się zarówno przy formowaniu podzespołów nośnych (m.in. ścian, stropów, dźwigarów, filarów czy schodów), jak i w projektach wymagających nietypowych rozwiązań, takich jak pochyłe przegrody czy przegrody działowe, które nie przenoszą znacznych obciążeń. Dzięki swojej uniwersalności deskowania tracone doskonale odnajdują się zarówno w budownictwie jednorodzinnym, jak i w złożonych inwestycjach specjalistycznych wymagających indywidualnego podejścia projektowego.

Szalunek tracony bywa szczególnie przydatny przy wykonywaniu stropów, zwłaszcza o formie płaskiej i niewielkim stopniu skomplikowania. Pełni wówczas funkcję tymczasowego podparcia dla świeżo ułożonej mieszanki betonowej, utrzymując jej ciężar aż do momentu uzyskania odpowiedniej nośności przez strop. Zbliżona zasada obowiązuje w przypadku nadproży – stanowiących konstrukcyjne elementy łukowe lub prostoliniowe umieszczone nad otworami okiennymi i drzwiowymi. Szalunek tracony stabilizuje wówczas ukształtowaną formę betonu, zapobiegając jego odkształceniom w trakcie wiązania.

Również w fundamentach wykorzystuje się deskowanie tracone. Jako element bezpośrednio stykający się z gruntem, fundament podlega dużym obciążeniom, wymaga więc precyzyjnego ukształtowania i zabezpieczenia betonu w początkowej fazie dojrzewania. Odpowiednio zaprojektowany szalunek fundamentowy pozwala na utrzymanie właściwej geometrii ław czy płyty fundamentowej, tym samym przekładając się na trwałość i stateczność całej konstrukcji.

 

Szalunki tracone w ścianach betonowych
W kontekście wznoszenia ścian, systemy tracone ułatwiają formowanie pionowych elementów na placu budowy. Szybkość montażu, brak konieczności demontażu oraz możliwość łączenia z elementami zbrojenia (pionowego i poziomego) stanowią istotne zalety tej technologii. Tego typu rozwiązania stosuje się od ścian piwnicznych i fundamentowych po ściany konstrukcyjne w wyższych partiach budynku.

 

Uniwersalne deskowanie z pustaków szalunkowych

Na rodzimym rynku budowlanym duże uznanie zdobyło uniwersalne deskowanie w postaci tzw. pustaków szalunkowych, w tym oferowane przez firmę Betonbest Sp. z o.o. (szczegóły dostępne na stronie internetowej https://www.betonbest.pl/pustaki-szalunkowe). Pustaki typu zalewowego przeznaczone są do wznoszenia ścian betonowych monolitycznych – układa się je na sucho (bez zaprawy) lub z wykorzystaniem zaprawy. Po ułożeniu od trzech do maksymalnie pięciu warstw, przestrzenie pustaków wypełniane są mieszanką betonową z wykorzystaniem pomp do betonu. Stabilna konstrukcja gwarantowana przez odpowiednio ukształtowane zamki pionowe i poziome zapobiega ewentualnym odkształceniom ścian pod naporem świeżego betonu.

W celu zwiększenia nośności elementu można zastosować zarówno zbrojenie pionowe, jak i poziome; takie wzmocnienie znacząco poprawia parametry wytrzymałościowe ściany. Dzięki gładkiej powierzchni zewnętrznej pustaków wystarczy przeprowadzić drobne prace wykończeniowe (np. szpachlowanie), aby uzyskać powierzchnię gotową do dalszej obróbki (malowania, tapetowania czy innych form wykończenia).

 

Literatura

[1] Brózda K., Selejdak J. Technologie deskowań traconych stosowane w ramach technologii budownictwa monolitycznego, Zeszyty Naukowe Quality. Production. Improvement, nr 2(7), 2017. Dostępny w Internecie: https://r.search.yahoo.com/_ylt=AwrkEKN6PqtnFQIAREr0X4pQ;_ylu=Y29sbwNpcjIEcG9zAzEEdnRpZAMEc2VjA3Ny/RV=2/RE=1740485498/RO=10/RU=https%3a%2f%2fbibliotekanauki.pl%2farticles%2f114970.pdf/RK=2/RS=GuD61hVq_nyFdI0Wh2EtqtEkZ6s- (dostęp 11 luty 2025 r.).

[2] Korona L. Innowacyjne technologie deskowań traconych, Civil and Environmental Engineering, 2011. Dostępny w Internecie: https://r.search.yahoo.com/_ylt=AwrLDqzHPqtn8wEAHCf0X4pQ;_ylu=Y29sbwNpcjIEcG9zAzEEdnRpZAMEc2VjA3Ny/RV=2/RE=1740485575/RO=10/RU=https%3a%2f%2fbibliotekanauki.pl%2farticles%2f403213.pdf/RK=2/RS=_SvFKGGxIPxkB.FEfSD8n906kQA- (dostęp 11 luty 2025 r.).

 

[3] Orłowski Z. Deskowania tracone w budownictwie monolitycznym, Budownictwo i Inżynieria Środowiska, 2013.